MODERN PERİYODİK SİSTEM
Modern periyodik sistem, elementlerin atom numaralarına göre sıralandığı ve benzer özelliklere sahip elementlerin aynı grupta yer aldığı bir tablodur. Elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin periyodik olarak değiştiği bu sistem, kimyanın temel yapı taşlarından biridir.
1. Periyodik Sistemde Yer Bulma
Bir elementin periyodik tabloda yerini belirlemek için atom numarası (Z), periyot numarası ve grup numarası dikkate alınır.
a) Periyot Numarası
- Bir elementin elektronlarının en yüksek enerji seviyesindeki (son kabuktaki) ana enerji seviyesi, periyot numarasını belirler.
- Periyodik tabloda 7 periyot bulunur.
b) Grup Numarası
- Aynı grup içinde bulunan elementler benzer kimyasal özelliklere sahiptir.
- Periyodik tabloda 18 grup vardır.
- A Grupları (Ana gruplar) ve B Grupları (Geçiş metalleri) olmak üzere ikiye ayrılır.
c) Elektron Dizilimine Göre Yer Belirleme
Bir elementin periyodik sistemdeki yerini belirlemek için elektron dizilimi kullanılır.
Örnek: Sodyum (Na) (Z = 11)
Elektron dizilimi: 1s² 2s² 2p⁶ 3s¹
- En yüksek enerji seviyesi 3. katman, bu nedenle 3. periyot
- Son yörüngede 1 elektron bulunduğundan 1A grubu
2. Elementlerin Sınıflandırılması
Elementler metaller, ametaller ve yarı metaller (metaloidler) olmak üzere üç ana gruba ayrılır.
a) Metaller
- Periyodik tablonun sol ve orta kısmında yer alır.
- İletken, parlak, şekillendirilebilir ve yüksek erime kaynama noktalarına sahiptir.
- Elektron vererek katyon oluştururlar.
- Örnek: Demir (Fe), Bakır (Cu), Alüminyum (Al)
b) Ametaller
- Periyodik tablonun sağında bulunur.
- Elektrik ve ısıyı iletmezler.
- Genellikle gaz ya da kırılgan katı halde bulunurlar.
- Elektron alarak anyon oluştururlar.
- Örnek: Oksijen (O), Karbon (C), Klor (Cl)
c) Yarı Metaller (Metaloidler)
- Metaller ve ametallerin özelliklerini taşır.
- Elektrik iletkenlikleri sıcaklık ve safsızlığa bağlıdır.
- Örnek: Silisyum (Si), Bor (B), Arsenik (As)
d) Soygazlar (Asal Gazlar – VIII A Grubu)
- Kararlı yapıdadırlar.
- Kimyasal tepkimeye girmezler veya çok zor girerler.
- Örnek: Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar)
3. Periyodik Özelliklerin Değişimi
Periyodik tabloda soldan sağa ve yukarıdan aşağıya gidildikçe elementlerin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri değişir.
a) Atom Yarıçapı
- Periyotta → Soldan sağa küçülür.
- Grupta ↓ Yukarıdan aşağı büyür.
- Çünkü çekirdek yükü arttıkça elektronlar çekirdeğe daha fazla çekilir, fakat enerji seviyeleri arttıkça atom büyür.
b) İyonlaşma Enerjisi
- Bir atomdan bir elektron koparmak için gereken enerji miktarıdır.
- Periyotta → Soldan sağa artar.
- Grupta ↓ Yukarıdan aşağı azalır.
- Çünkü küçük atomlarda elektronları koparmak daha zordur.
c) Elektronegatiflik
- Bağ yaparken elektron çekme yeteneğidir.
- Periyotta → Soldan sağa artar.
- Grupta ↓ Yukarıdan aşağı azalır.
- En yüksek elektronegatiflik değeri Flor (F) elementindedir.
d) Metalik ve Ametalik Özellikler
- Metalik özellik periyotta sağa doğru azalır, aşağı doğru artar.
- Ametalik özellik periyotta sağa doğru artar, aşağı doğru azalır.
e) Elektron İlgisi
- Bir atoma elektron eklendiğinde açığa çıkan enerjidir.
- Periyotta → Soldan sağa artar.
- Grupta ↓ Yukarıdan aşağı azalır.
Özet Tablo
| Özellik | Periyotta (→) | Grupta (↓) |
|---|---|---|
| Atom Yarıçapı | Azalır | Artar |
| İyonlaşma Enerjisi | Artar | Azalır |
| Elektronegatiflik | Artar | Azalır |
| Metalik Özellik | Azalır | Artar |
| Ametalik Özellik | Artar | Azalır |
| Elektron İlgisi | Artar | Azalır |
Bu konu, kimyanın temel kavramlarından biri olup, elementlerin tepkimeleri ve bağ yapıları gibi birçok özelliğin anlaşılmasını sağlar.